„Jeśli umiecie diagnozować radość dziecka i jej natężenie, musicie dostrzec, że najwyższa jest radość z pokonanej trudności, osiągniętego celu, odkrytej tajemnicy. Radość triumfu i szczęście samodzielności, opanowania i władania.”
Janusz Korczak
Mamo, Tato pomóż mi, nie umiem tego zrobić!
Nieraz jako rodzice słyszymy te słowa od naszych dzieci, a kiedy jeszcze nie potrafią mówić, reagujemy na ich komunikaty przekazywane w inny sposób. Zdarza się, że nawet nie zastanawiamy się czy to wołanie to prawdziwa potrzeba, czy reakcja na każdą trudność.
Obecnie nasze życie pędzi tak szybko, że często nie mamy czasu na zatrzymanie się i wsparcie dziecka w trudnych sytuacjach. W sporadycznych przypadkach może to mieć pozytywny skutek, ponieważ rozwija poczucie różnorodności i pewności siebie u dziecka, które wie, że może liczyć na pomoc bliskiej osoby. Jednakże, jest to ryzykowne i kuszące, jeśli z powodu wygody i braku czasu wykonujemy wszystko za nasze dzieci, pozbawiając je szansy na naukę samodzielności, radzenia sobie z trudnościami i nabierania pewności siebie w przyszłości. Te umiejętności są szczególnie ważne w żłobku i przedszkolu, ponieważ pomagają dziecku szybciej odnaleźć się w grupie. W momencie, kiedy zauważamy, że popadamy w schemat robienia wszystkiego za nasze dziecko, musimy powiedzieć sobie STOP i zacząć wprowadzać zmiany stopniowo, aby dziecko nie zostało nagle pozbawione naszej pomocy. Wychowawcy i rodzice powinni wspierać i rozwijać umiejętności dziecka, a nie robić wszystko za nie. Musimy pamiętać, że nasze dziecko może się potknąć na nawet małej przeszkodzie, a jeśli zawsze będziemy je wyręczać, nie nauczy się, jak wstać. Dziecko może już mieć niektóre umiejętności, które pozwalają mu być samodzielnym, ale w innych obszarach może jeszcze potrzebować naszej pomocy. Naszym celem jako rodziców i wychowawców jest dbanie o to, aby nasze dzieci były świadome, słuchały swojego instynktu i czasami miały poczucie strachu w pozytywnym sensie, ponieważ nie zawsze będziemy obok, aby je chronić. Warto zastanowić się, jak możemy pomóc naszym dzieciom stać się samodzielnymi i nabyć potrzebne umiejętności.
Bycie uważnym i wrażliwym rodzicem i wychowawcą
Najpierw ważne jest, jakim rodzicem jesteśmy i jacy wychowawcy pracują w przedszkolu czy żłobku. Powinniśmy być uważni i zwracać uwagę na to, co dzieje się z naszym dzieckiem. Powinniśmy dostrzegać próby, jakie podejmuje, a nie tylko efekty czy wyniki, ale także sam wysiłek. Wychowawcy z kolei starają się budować bliskie relacje z dziećmi, dostrzegać i podkreślać ich starania. Nawet jedno proste słowo, jak "super, że to zrobiłeś" lub "bardzo się cieszę, że poszedłeś z nami na spacer", może budować poczucie pewności siebie u dziecka i dawać mu siłę oraz szansę na podejmowanie kolejnych wyzwań.
Jako rodzice i wychowawcy powinniśmy być również wspierający. Naszą odpowiedzialnością jest dostrzegać potrzeby dziecka oraz problemy, z jakimi może się zmagać. Nie chodzi o to, aby wszystko robić za nie, ale o dbanie o równowagę. Kiedy mamy taką możliwość, warto wycofać się i dać dzieciom oraz sobie przestrzeń. Jednocześnie, gdy jest potrzeba, powinniśmy dbać o to, aby nasze dzieci wiedziały, że mogą na nas liczyć.
Dbajmy o bezpieczeństwo
Jako rodzice i wychowawcy, dobrze znamy nasze dzieci i wiemy, jakie są ich możliwości. Posiadając taką wiedzę, jesteśmy bardziej świadomi tego, co je przeraża, jakie mają lęki, a co im pomaga. Dlatego powinniśmy wykorzystać tę wiedzę do budowania umiejętności samodzielności u dziecka. Przede wszystkim powinniśmy zwracać uwagę na inicjatywy, jakie podejmuje dziecko w domu i w grupie rówieśniczej, aby zdobyć nowe umiejętności, i pomagać mu w tym, zapewniając bezpieczeństwo. Warto jednak pamiętać, aby nie narzucać dziecku swojej pomocy, co może skutkować tym, że wykonamy coś za nie, bezwiednie zastępując jego wysiłek. Oczywiście, nie chodzi o to, aby dziecko nigdy nie doznało porażki, ale o to, aby nie zrobiło sobie krzywdy fizycznej.
Jeśli dziecku coś nie wyjdzie, nie powinniśmy się stresować. To doskonała okazja, aby porozmawiać z dzieckiem i tłumaczyć mu, że w wielu sytuacjach nie chodzi o wygraną i o to, aby być najlepszym. Możemy również budować pozytywny obraz dziecka w jego oczach, co ułatwi mu podejmowanie kolejnych wyzwań i rozwijanie umiejętności samodzielności. Poczucie bezpieczeństwa dla dziecka ma fundamentalne znaczenie w budowaniu nowych umiejętności i rozwijaniu kompetencji społecznych, które są tak ważne we wszystkich aspektach życia. W żłobku i przedszkolu, początki mogą być o wiele łatwiejsze, gdy dziecko ma zapewnione te elementy.
Nie róbmy nic na siłę.
Pamiętajmy żeby słuchać dziecka i podążać za nim. Jeżeli prosi nas o pomoc, lub potrzebuje naszego wsparcia w pokonywaniu przeszkód podajmy mu rękę jeden czy drugi raz lub pozwólmy wesprzeć się na ramieniu. Ale powoli również zachęcajmy żeby zrobiło to samodzielnie. Weźmy chociaż wchodzenie po schodach. Jeżeli wiemy, że dziecko posiada już wszystkie umiejętności i odpowiedni wiek, dzięki którym może zrobić to samo, zachęćmy je prostymi słowami: "Wejdź powoli, mama/tata jest tuż za Tobą".
Podczas ubierania się możemy powiedzieć: "Załóż skarpetki, za chwilę ci pomogę", albo "Jeżeli chcesz, możesz spróbować sam, jak będziesz mnie potrzebował pomogę ci".
Tym samym dajemy dziecku pewność, że zawsze mu pomożemy ale również pokazujemy ,że ma wybór i nie zostanie zostawione samo sobie. Jeżeli zauważymy, że dziecko potrzebuje naszej pomocy, podejdźmy do niego i bądźmy z nim. Dzięki temu dziecko nie uczy się, że będzie pozostawione same ale uczy się samodzielności.
Bądźmy blisko za dziećmi, ale zostawmy im przestrzeń
W praktyce oznacza to że jesteśmy z naszymi dziećmi, ale dajemy im swobodę i w razie sytuacji, które mogą być dla niego niebezpieczne zajmiemy się nim. Powiedzmy, że widzimy jak dziecko pokonuje przeszkodę, dajemy mu szansę żeby zrobiło to samodzielnie, ale jeżeli widzimy, że upadnie i zrobi sobie krzywdę możemy podać pomocną dłoń.
Dajmy dziecku czas i przestrzeń
Pamiętajmy, że dzieci mogą zniechęcać się, gdy nie widzą szybkich efektów, dlatego powinniśmy dać im czas i możliwość powrotu do danej aktywności, co może okazać się skuteczniejsze w przyszłości. Samodzielność u dzieci wymaga różnych umiejętności, takich jak dojrzałość emocjonalna, umiejętności psychofizyczne i rozwinięta motoryka mała. Dlatego powinniśmy czekać na ich dojrzałość i pozwolić im na wykonywanie pewnych rzeczy w ich własnym tempie. Należy pamiętać, że w każdym wyzwaniu chodzi nie tylko o wynik, ale również o podejmowane wysiłki i aktywność. Ważne jest, aby unikać porównywania naszych dzieci z innymi oraz kreowania negatywnego obrazu dziecka w porównaniu do grupy rówieśniczej. Słowa takie jak "Zobacz, Jaś już to potrafi zrobić, a ty jeszcze nie" są krzywdzące i mogą odnieść odwrotny skutek od zamierzonego.
Co daje naszym dzieciom samodzielność w żłobku i przedszkolu?
Dzieci przebywające w grupie rówieśniczej takiej jak żłobek czy też przedszkole, nabywają szerszy wachlarz umiejętności oraz uczą się szybciej samodzielności. Ważne jest jednak pamiętać, że wyposażenie dzieci w pewne atrybuty przez nas, jako rodziców, ułatwi im osiągnięcie samodzielności. Po pierwsze, umożliwi im to czucie się bezpiecznie i radzenie sobie w różnych, czasami trudnych sytuacjach. Po drugie, pozwoli im na nabycie pewności siebie i lepsze funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Po trzecie, zwiększy ich chęć podejmowania nowych wyzwań. Dzięki temu, będąc w żłobku i przedszkolu, nabywanie nowych umiejętności, uczenie się i nawiązywanie pierwszych relacji społecznych nie będą już tak bardzo stresujące.
Samodzielność dla najmłodszych w kilku krokach
Zastanawiasz się czasem jak Twoje dziecko widzi te wyzwania, o których jest mowa powyżej? Popatrz jak oczami dziecka te wyzwania mogą się przedstawiać:
– Chcę sam/sama zjeść swoje jedzonko, może pobrudzę troche dookoła ale powoli się nauczę i będę dumny z siebie, że to potrafię
– Czasami muszę się potknąć, żeby wiedzieć jak upaść i nie zrobić sobie krzywdy
– Wiem, że ubieram się powoli i może nieidealnie, ale pozwól mi na to dzięki temu niedługo będziesz miał/miała więcej czasu
– Pozwól mi poprosić o pomoc dopiero kiedy będę czuł/czuła, że tego potrzebuję
– Wiem, że zawsze mi pomożesz i się o mnie martwisz ale ja lubię wyzwania, więc bądź obok ale pozwól mi to zrobić samemu
Prawda, że to ciekawe?
Dzieci posiadają wiele umiejętności i zdolności, jednak niektóre z nich wymagają więcej czasu i wsparcia, podczas gdy inne radzą sobie z wyzwaniami szybciej. Naszym zadaniem jako rodziców i pedagogów jest bycie wrażliwym na potrzeby dzieci, umiejętne równoważenie naszego zaangażowania oraz znalezienie złotego środka, aby uniknąć sytuacji, w której albo robimy wszystko za dziecko, albo pozostawiamy je całkowicie samemu sobie i różnym frustracjom.
Commentaires